Το πεπτικό έλκος είναι μια διάβρωση («πληγή») στην εσωτερική στιβάδα (δηλαδή τον βλεννογόνο) του τοιχώματος του στομάχου (οπότε μιλάμε για γαστρικό έλκος) ή του δωδεκαδακτύλου (έλκος δωδεκαδακτύλου). Πρόκειται συνήθως για μονήρη βλάβη, που μπορεί να επεκτείνεται και σε βαθύτερα στρώματα του τοιχώματος, οπότε προσβάλλει αγγεία και προκαλεί αιμορραγία ή αφορά σε όλες τις στιβάδες του τοιχώματος, οδηγώντας σε διάτρηση του οργάνου και περιτονίτιδα.
Το στομάχι αποτελεί την δεξαμενή αποθήκευσης, ανάμιξης αλλά και προετοιμασίας των τροφών για την διαδικασία της πέψης. Το γαστρικό οξύ που εκκρίνεται από τους αδένες του στομάχου παίζει σημαντικό ρόλο στην ενεργοποίηση ορισμένων απαραίτητων πεπτικών ενζύμων, ενώ ταυτόχρονα εξουδετερώνει πολλούς βλαβερούς μικροοργανισμούς που εισέρχονται στο σώμα μας με τις τροφές, λόγω του χαμηλού (όξινου) pH που έχει.
Η οξύτητά του αυτή δεν προκαλεί βλάβη στον βλεννογόνο της πεπτικής οδού καθώς υπάρχει μια σειρά από προστατευτικούς μηχανισμούς που είναι σε θέση να εξισορροπούν και να εξουδετερώνουν τη βλαπτική του επίδραση.
Παλαιότερα το stress θεωρούταν βασική αιτία στην παθογένεση του έλκους, μέσω μείωσης των αμυντικών μηχανισμών του βλεννογόνου. Στα τέλη του 20ου αιώνα αναγνωρίστηκε η σημασία της λοίμωξης του γαστρικού βλεννογόνου (χρόνια γαστρίτιδα) με το Helicobacter Pylori (Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού) ως αιτιολογικού παράγοντα. Γι’ αυτό και θεραπεία εκρίζωσής του σε συνδυασμό με τα νεότερα φάρμακα που μειώνουν τη γαστρική οξύτητα οδήγησαν σε σημαντική μείωση των περιστατικών πεπτικού έλκους τις τελευταίες δεκαετίες.
Σήμερα, εκτός από το stress και το ελικοβακτηρίδιο, τα αντιφλεγμονώδη σκευάσματα αποτελούν επίσης μία από τις βασικότερες αιτίες. Άλλες είναι το κάπνισμα, το αλκοόλ, η λήψη κορτικοστεροειδών κι άλλων φαρμάκων αλλά και περιπτώσεις που οφείλονται σε υπερπαραγωγή γαστρίνης (ορμόνης υπεύθυνης για την παραγωγή του γαστρικού οξέος) από όγκους.
Τέλος, σε ασθενείς βαρέως πάσχοντες που συνήθως νοσηλεύονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας (π.χ. πολυτραυματίες ή εγκαυματίες) ενίοτε εμφανίζονται πολλαπλά έλκη, τα λεγόμενα έλκη από stress (stress ulcers).
Το βασικότερο σύμπτωμα είναι ο πόνος στο επιγάστριο. Στο έλκος στομάχου επιδεινώνεται με τη λήψη τροφής (μεταγευματικό άλγος), ενώ στο έλκος δωδεκαδακτύλου είναι εντονότερος στα μεσοδιαστήματα λήψης τροφής και υφίεται με τη γεύματα. Οι ασθενείς μπορεί επίσης να παραπονούνται για αίσθημα καψίματος, δυσπεψία (φούσκωμα και ερυγές), ναυτία ή αίσθημα πληρότητας και πρόωρο κορεσμό.
Η γαστρορραγία είναι η πιο συχνή επιπλοκή, που οφείλεται σε διάβρωση των αγγείων του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου από το έλκος. Εκδηλώνεται συνήθως με αποβολή μαύρου χρώματος κένωσης (μέλαινα), ενώ σε περιπτώσεις μεγάλης αιμορραγίας μπορεί να υπάρχει αιματέμεση. Άλλη επιπλοκή είναι η διάτρηση του τοιχώματος του πεπτικού σωλήνα που οδηγεί σε περιτονίτιδα και εικόνα οξείας χειρουργικής κοιλίας. Άλλη, λιγότερο συχνή επιπλοκή, είναι η απόφραξη της γαστρικής εξόδου, λόγω της χρόνιας υπερτροφίας του πυλωρού στα έλκη στομάχου.
Ο ασθενής συνήθως αναφέρει τα τυπικά συμπτώματα και την πιθανή λήψη των προαναφερόμενων φαρμάκων, στοιχεία που καθοδηγούν τον κλινικό ιατρό να επιβεβαιώσει την παρουσία πεπτικού έλκους με ενδοσκόπηση του ανώτερου πεπτικού συστήματος. Συνήθως πραγματοποιείται λήψη μικρών τεμαχιδίων βλεννογόνου για επιβεβαίωση της παρουσίας του ελικοβακτηριδίου και για αποκλεισμό γαστρικού καρκίνου. Το ελικοβακτηρίδιο μπορεί επίσης να ανιχνευθεί και έμμεσα χωρίς γαστροσκόπηση, με τη δοκιμασία αναπνοής.
Στόχος της θεραπείας είναι η μείωση της γαστρικής οξύτητας, η εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου (εφ’ όσον αυτό υπάρχει) και η αποφυγή πρακτικών που μειώνουν την άμυνα του βλεννογόνου απέναντι στα γαστρικά οξέα (διακοπή αλκοόλ, καπνίσματος, αντιφλεγμονωδών σκευασμάτων κλπ), έτσι ώστε να δοθεί η δυνατότητα στον οργανισμό να επουλώσει το έλκος και να αποφευχθούν οι σοβαρές επιπλοκές του.
Τα αντιόξινα σκευάσματα δεν φαίνεται να βοηθούν σημαντικά στην επούλωση, ανακουφίζουν όμως παροδικά τον ασθενή από τα συμπτώματα. Οι ανταγωνιστές ισταμινικών υποδοχέων Η2 σήμερα δεν χρησιμοποιούνται πια ευρέως, καθώς αντικαταστάθηκαν από νεότερα φάρμακα, τους αναστολείς αντλίας πρωτονίων (PPI), που είναι πιο αποτελεσματικοί στην επούλωση του έλκους.
Συνδυάζονται με συγκεκριμένα σκευάσματα αντιβιοτικής αγωγής για την εκρίζωση του H. Pylori. Ταυτόχρονα, απαιτείται συγκεκριμένη διατροφή όπου απουσιάζουν οι καυστικές-ερεθιστικές τροφές (αλκοόλ, καφές, πικάντικα και καυτερά).
Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω σήμερα είμαστε στην ευχάριστη θέση να καταγράφουμε μια εντυπωσιακή μείωση των περιστατικών πεπτικού έλκους παγκόσμια και ειδικότερα εκείνων των περιπτώσεων που απαιτούν χειρουργική επέμβαση.
Έτσι, ενώ 50 χρόνια πριν πραγματοποιούνταν αρκετά συχνά μείζονες επεμβάσεις για την αντιμετώπιση της υπερέκκρισης του γαστρικού οξέος (διατομή πνευμονογαστρικών νεύρων και πυλωροπλαστική, μερική γαστρεκτομή κ.α.), στις μέρες μας αυτού του είδους τα χειρουργεία έχουν εγκαταληφθεί οριστικά χάρη στα νεότερα φάρμακα.
Επεμβάσεις πραγματοποιούνται σχεδόν μόνο για την αντιμετώπιση της διάτρησης του έλκους, καθώς η αιμορραγία ελέγχεται συνήθως από τους Γαστρεντερολόγους ενδοσκοπικά ή και τους Επεμβατικούς Ακτινολόγους. Αλλά και στην περίπτωση που χρειαστεί χειρουργειο, χάρη στην πρόοδο της τεχνολογίας, υπάρχει η δυνατότητα ελάχιστα επεμβατικής προσέγγισης με τη λαπαροσκοπική ή και τη ρομποτική μέθοδο, έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται ο πόνος και η διάρκεια νοσηλείας.
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Master Χειρουργικής Ήπατος – Χοληφόρων – Παγκρέατος
